63 rocznica wyzwolenia Mielca

02.08.2007

6 sierpnia 63 lata temu Mielec został wyzwolony z okupacji niemieckiej.
Jak doszło do wyzwolenia i jaki był przebieg wydarzeń i czy były to walki o Mielec ?

W dotychczasowej historii Mielca przyjęło się, że Mielec został wyzwolony w wyniku zmasowanych działań wojsk sowieckich mających na celu przede wszystkim zdobycie Mielca wraz z zakładami lotniczymi. Jest to jednak pogląd błędny. Po wielu latach w rzeszowskim Archiwum Państwowym odnaleziony został raport informujący o przygotowaniach i przebiegu akcji „Burza” w obwodzie AK Mielec (APRz, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych, sygn. 121, k. 212-214). Z tego dokumentu wynika, że praktycznie nie było walk o Mielec ani w Mielcu. Po prostu Niemcy wycofali się z tego miasta aby nie być okrążonym. Potwierdzają to także źródła niemieckie np. kronika 18 dywizji Waffen SS („Im letzten Aufgebot: Die 18.SS-Freiwilligen-Panzergrenadier-Division Horst Wessel“, Nation Europa Verlags GmbH, Coburg 2000 ) biorącej dział w walkach w okolicach Mielca. W lecie1944 roku wojska niemieckie na froncie wschodnim były w pełnym odwrocie. W lipcu zajęte zostały przez Rosjan Chełm, Lublin, Sanok, Przemyśl. Część wojsk stało pod Warszawą. Nacierające wojska sowieckie szybko osiągnęły linie Wisły aż do ujścia Wisłoki. 29 lipca 1944 roku czołówka wojsk sowieckich z oddziałów 1178 i 1176 pułku 350 Dywizji 13 Armii generała lejtnanta J. Żurawlewa działających w ramach I Frontu Ukraińskiego pod dowództwem marszałka Koniewa przy pomocy mieszkańców Siedleszczan sforsowała Wisłę i utworzyła słynny przyczółek Baranowsko-Sandomierski. Dowódca I Frontu Ukraińskiego gen. Koniew w swoich pamiętnikach („Notatki dowódcy frontu 1943-1945”) prawie w ogóle nie poświęca uwagi wyzwalaniu Mielca akcentując cel pierwszoplanowy czyli utrzymanie wspomnianego przyczółka na Wiśle. W dniu 31.07.1944 roku w godzinach porannych wkroczyły od strony Baranowa do Padwi pierwsze oddziały sowieckie. Były to formacje saperskie, które miały za zadanie budować most na Wiśle w rejonie Krzemienicy.

W tym samym czasie wojska niemieckie umacniały się w rejonie Złotnik, Chorzelowa, zakładów lotniczych oraz lager na Smoczce (aż do Biesiadki). Utworzenie przyczółka na Wiśle załamało koncepcję obrony niemieckiej na Wiśle i Wisłoce. Führer i OKW /Oberkomando der Wehrmacht/ wydali dowódcy grupy armii Nord-Ukraine, działającej na tym terenie rozkaz natychmiastowego zlikwidowania tego przyczółka. 3 sierpnia wojska niemieckie uderzyły z Tarnobrzega i Złotnik, Chorzelowa oraz Cyranki. Były to 23 Dywizja Pancerna, 543 Dywizja Grenadierów i 509 batalion czołgów 17 Armii wchodzącej w skład grupy armii Nord-Ukraine. 17 Armią dowodził generał Schultz. W tym dniu niemieckie silne oddziały pancerne rozbiły słabe ubezpieczenie w Tuszowie i uzyskały w ciągu dnia linię: południowy skraj Krzemienicy, przedpole Baranowa, miejscowości Czajkowa, Trześń i Przyłęk. W tej sytuacji marszałek Koniew tego samego dnia wydał pozostającej w odwodzie 5 Armii gwardyjskiej generała lejtnanta Aleksandra Żadowa rozkaz uderzenia na Niemców. W dalszych dniach i tygodniach ta armia odegrała decydującą rolę w wyzwalaniu Mielca i innych miejscowości powiatu mieleckiego. Już 4 sierpnia z rejonu Hyki Dębiaki–Stara Grobla-Ostrowy Baranowskie ruszyło natarcie 9 Gwardyjskiej Dywizji Powietrzno-Desantowej dowodzonej przez generała majora I. Pieczugina. Od strony wschodniej z kierunku Kolbuszowej rozwijały natarcie oddziały 78 Gwardyjskiej Dywizji Piechoty którą dowodził generał major A. Motow a od południa nacierała 14 Gwardyjska Dywizja Piechoty, pod dowództwem pułkownika W.Skorygonowa wspomagana przez czołgi 3 Armii Pancernej Gwardii. Trzeba tutaj jasno powiedzieć, że celem tych wszystkich walk nie był Mielec, ale przyczółek Baranowsko-Sandomierski. W dniach od 3 do 6 sierpnia niemieckie próby zlikwidowania przyczółka nie powiodły się. W dniach 4 i 5 sierpnia niezwykle silne walki toczyły się w rejonie miejscowości Wola Zdakowska, Padew, Jaślany, Czajkowa. W dniach 4 i 5 sierpnia 5 Armia Gwardyjska dzięki niezwykle silnej artylerii i działaniu lotnictwa rozszerzyła przyczółek Baranowsko-Sandomierski, sforsowała Wisłokę w dolnym jej biegu i nacierała w kierunku południowo-zachodnim na Tarnów. Ponieważ z Tarnowa droga do okręgu przemysłowego na Śląsk stała otworem więc wojska niemieckie zmuszone zostały do zaniechania utworzenia linii obrony na Wisłoce i 6 sierpnia wycofały się z Mielca oraz z Borowy, Glin Małych, Rzędzianowic i Sadkowej Góry. Celem niemieckiego manewru było przygotowywanie silnej obrony na linii Mielec-Piątkowiec-Szczucin. Linia frontu ułożyła się następująco: od północnego-zachodu Górki, Czermin, Trzciana, 1 km na wschód od folwarku Józefów- wzdłuż Wisłoki aż do Dąbia.

Mielec został opuszczony przez wojska niemieckie ale był w zasięgu artylerii. Artyleria niemiecka ostrzeliwała Mielec, Złotniki, lotnisko w Chorzelowie oraz szosę lager Smoczka-Mielec. Do dnia 17 sierpnia trwały zacięte walki o miejscowości Podleszany, Trzciana i Czermin które przechodziły kilkakrotnie z rąk do rąk. Dowództwo niemieckie obawiało się utworzenia kolejnego przyczółka na Wiśle w okolicach Szczucina oraz rozszerzenia przyczółka na Wisłoce w okolicach Przecławia utworzonego w pierwszych dniach sierpnia przez wojska sowieckie. Dowództwo niemieckie w ten „kryzysowy’ rejon ściągało posiłki. Przerzucony został tutaj spod Sanoka XXIV Korpus Pancerny, któremu podporządkowane zostały dywizje pancerne: 17, 23 i 24. W rejonie Szczucina działał już LIX Korpus Armijny pod dowództwem generała Edgara Röhrichta któremu podlegała między innymi 371 Dywizja Piechoty . Oba te związki taktyczne działały w ramach 17 Armii będącej związkiem operacyjnym. W dniach 17 i 18 sierpnia po ciężkich walkach wojska sowieckie zajęły Ziempniów, Słupiec, Wampierzów, Trzcianę, Wadowice, Wolę Mielecką, część Podleszan i Radomyśl co odsunęło linię frontu od Mielca. W nocy z 18 na 19 sierpnia 1944 roku niemiecki front na zachód od Mielca został wzmocniony poprzez przesunięcie 18 Ochotniczej Dywizji Genadierów Pancernych SS im. Horsta Wessela z Sanoka dowodzonej przez Oberführera Trabandta. Wraz z tą dywizją przybyła także w ten rejon i tu ciekawostka, 8. Francuska Ochotnicza Brygada Szturmowa SS (8. Französische SS-Freiwilligen Sturmbrigade). Francuscy esesmani w sile jednego batalionu, bronili odcinka frontu wzdłuż Wisłoki od Rydzowa aż na południe od Przecławia. W dalszych dniach sierpnia i września sytuacja w tym rejonie się ustabilizowała. Działania wojenne koncentrowały się na utrzymaniu linii obronnych aż do stycznia 1945 roku, kiedy to ruszyła ofensywa styczniowa. W walkach w rejonie Mielca wojska sowieckie wspomagane były czołgami T-34, wyrzutniami pocisków Katiusze, zwane przez Niemców „organkami Stalina” oraz myśliwskimi samolotami amerykańskiej produkcji typu „Aircobra” nazywanych przez lotników rosyjskich „Stalowymi psami”, które atakowały pozycje niemieckie z broni pokładowej oraz bombardowały bombami podwieszanymi na specjalnych uchwytach. W ramach akcji „Burza” w krytycznych dniach wkraczania wojsk sowieckich do Mielca sporą rolę odegrała mielecka Armia Krajowa. W dniach 28 lipca – 6 sierpnia w ramach tej akcji stoczono wiele potyczek z cofającymi się wojskami niemieckimi. Niemal symbolicznego znaczenia nabiera fakt, że grupa AK „Hejnał” po opuszczeniu przez Niemców fabryki samolotów, objęła w nich straż zabezpieczając pozostawiony majątek. Mielec dzięki szczęśliwemu splotowi walk o przyczółek Baranowsko-Sandomierski został nagle opuszczony przez Niemców w nocy z 5 na 6 sierpnia 1944 roku co uchroniło miasto od zniszczeń wojennych.

Andrzej Krempa
wichz