Cmentarze w Mielcu i powiecie mieleckim.

Cmentarze w Mielcu.
20-10-2009

Cmentarz - miejsce będące kresem naszego ziemskiego istnienia. Miejsce szczególne i równocześnie tajemnicze. Każdy z nas żyjących zadaje sobie pytanie, czy to faktycznie koniec naszego istnienia, czy początek czegoś innego. Cmentarze mają swoją historię. Piękną historię mają też cmentarze mieleckie, dla nas mielczan bardzo cenną, bo najbliższą naszym sercom.

Najstarsze cmentarze na terenie naszego miasta już nie istnieją. W XVI w. miejsce zbiorowego pochówku znajdowało się przy drewnianym kościele Św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty. Na miejscu była także kostnica.. Na cmentarz można było wejść siedmioma bramami. Pod koniec XVIII stulecia wybudowano kaplicę pw. Św. Michała /dzisiaj kościółek Św. Marka. W jego pobliżu wytyczono kolejne miejsce wiecznego spoczynku mieszkańców miasta. Ponieważ cmentarz znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie Wisłoki mielczanie podczas wylewów widzieli jak trumny z podmytego cmentarza płynęły z nurtem wezbranej rzeki. Na zawsze pozostało to w ich pamięci.

Na przełomie lat 60-tych i 70-tych XIX stulecia podjęto decyzję, że nowy cmentarz, powstanie przy ul. Tarnobrzeskiej /obecnie Sienkiewicza/. I ten cmentarz obecnie najstarsza nekropolia w naszym mieście, istnieje do dnia dzisiejszego. Stanowi on piękną historię miasta i jego mieszkańców. Tutaj zatrzymał się czas.

Cmentarz parafialny przy ul. Sienkiewicza.
W dniu Święta Zmarłych w centrum miasta widać łunę otulającą najstarszy mielecki cmentarz. Co roku właśnie w tym dniu jest wyjątkowa atmosfera, czas skupienia i zadumy. Nasze codzienne problemy przez chwilę odchodzą na drugi plan. Nasze myśli skupiają się przy Tych, którzy odeszli. Stare cmentarze mają swój specyficzny nastrój. I właśnie takim jest cmentarz parafialny przy ul. Sienkiewicza. Założony został w II połowie XIX wieku. To panteon, gdzie spoczywa wielu wybitnych mieszkańców grodu nad Wisłoka. Jego ziemia kryje prochy powstańców z 1863r., uczestników walk na frontach I wojny światowej, żołnierzy kampanii wrześniowej, ruchu oporu z czasów okupacji hitlerowskiej, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie oraz I i II Armii Wojska Polskiego. Tutaj spoczywają wysiedleńcy z Poznańskiego, osoby dla których nie tylko wojna i okupacja była wielką tragedią, zarządzenie okupanta musieli zostawić w Wielkopolsce swoją ojcowiznę i przenieść się do małego, nieznanego miasteczka leżącego na skraju województwa krakowskiego. Wielu z nich nie myślało , nawet, że w rodzinne strony nie powrócą już nigdy, że tutaj pozostaną ich prochy. Cmentarz mielecki stał się także miejscem wiecznego spoczynku żołnierzy niemieckich z okresu II wojny światowej. Na niewielu polskich cmentarzach spoczywa tak wielu pilotów. Mielec to lotnicze, uskrzydlone miasto, gdzie na niejednym grobie widać symboliczne śmigło lub fragment skrzydła samolotu. W najstarszej części cmentarza nad zmarłymi czuwa symboliczna postać Chrystusa Frasobliwego. Rozpada się stary mur cmentarny- symbol upływającego czasu. Na szczęście ubytki uzupełniane są nowymi fragmentami.

W granicach Mielca znajduje się jeszcze jeden bardzo stary cmentarz parafialny. Jest to cmentarz w osiedlu Rzochów. Na mieleckich nekropoliach spoczywają ludzie, którzy tworzyli dzieje grodu zarówno w odległych, często zapomnianych czasach jak i ci, którzy tworzyli historię miasta całkiem niedawno.

Powiat mielecki
Na naszych terenach jeszcze do końca XVIII wieku zmarłych chowano na cmentarzach, które otaczały kościoły parafialne. W latach osiemdziesiątych XVIII wieku wyszły zarządzenia administracji austriackiej, które nakazywały zbiorowe miejsca pochówku umieszczać w dogodnych miejscach, oddalonych od zabudowań mieszkalnych.

Było to całkowite novum, gdyż do tego czasu poza terenem zabudowanym umieszczano cmentarze epidemiologiczne. W terenach wiejskich egzekwowanie tych nakazów szło opornie, ale w końcu się przyjęły i od początku XIX wieku miejscami pochówku stały się cmentarze lokalizowane już kilkaset metrów od kościołów. Tak jest chociażby w Padwi Narodowej, Przecławiu, Książnicach czy Czerminie.

Obecnie na terenie powiatu mieleckiego (wyłączając Mielec) znajdują się 34 katolickie cmentarze parafialne, (przy czym w Książnicach i Radomyślu Wielkim są one złożone z dwóch odrębnych części: starszej i nowszej) Można odnaleźć także pozostałości cmentarzy cholerycznych np. w Wadowicach Górnych, Izbiskach - Zapolu, Żarówce, ewangelickich w Sarnowie, Czerminie i Bożej Woli, a także żydowskich w Mielcu i Radomyślu Wielkim oraz osobno usytuowane cmentarze wojenne w Dąbiu, gdzie w 3 mogiłach masowych i 10 pojedynczych pochowano ok. 160 żołnierzy armii rosyjskiej i austriackiej poległych podczas walk toczących się w tych okolicach w latach 1914-15; i w Tuszymie - Białym Borze, który jest miejscem wtórnego pochówku stu kilkudziesięciu żołnierzy.

Najstarsze, do dziś istniejące miejsca pochówku w parafiach pochodzą z I połowy XIX wieku. Jeden z najstarszych cmentarzy może znajdować się w Przecławiu. Został założony prawdopodobnie w drugiej dekadzie XIX wieku. Pochowano na nim wielu zasłużonych dla miejscowości ludzi, m.in. Wiktora Władysława Puszyńskiego, Adama Sadowskiego, prof. Alfreda Langera, Franciszka Kuhna. Uwagę zwracają pomniki nagrobne z przełomu XIX i XX wieku np. ks. Benedykta Konrada. Innym ciekawym przykładem rzeźby nagrobnej jest ceramiczny anioł na grobie Rozalii Królickiej.

Cmentarz parafialny w Książnicach powstał najprawdopodobniej między 1846 a 1849 - znajdują się na nim pomniki nagrobne z II połowy XIX w. i pocz. XX w., m.in. upamiętniające proboszczów Książnic - ks. Romualda Płonko i ks. Józefa Michalika. Zwracają uwagę nagrobki Tekli Kopcieńskiej oraz Jana i Magdaleny Gołąb. Kaplicę grobową, obecnie zamkniętą, zbudował w roku 1882 właściciel dóbr w Podleszanach, Henryk G. hrabia Breza. Spoczął w niej zarówno fundator, jak i jego rodzina.
Na pewno ponad półtorawiekową historię ma stara część cmentarza w Radomyślu Wielkim, znajdującego się przy ul. Wałowej. Stoi na nim murowana kaplica św. Stanisława z 1852 r. fundacji Piotra i Tekli Kostórkiewiczów. W krypcie kaplicy przygotowano miejsce na trumny rodziny fundatora, której epitafium umieszczono we wnętrzu. Wokół kaplicy stoją stare pomniki nagrobne, a w alei okazałe grobowce. Kilka z nich odznacza się bogactwem formy i szlachetną dekoracją. Na uwagę zasługują też żeliwne krzyże. Na cmentarzu znajduje się mogiła Walentego Trojnackiego - powstańca z 1863 r. W nowszej, drugiej części cmentarza znajduje się kwatera wojskowa, w której pochowani są żołnierze polscy polegli w walce z Niemcami w 1939 r. Z kolei zbiorową mogiłę ośmiu polskich żołnierzy z GO „Boruta", którzy polegli 8 września 1939 r., można odnaleźć na cmentarzu w Zgórsku.

W podobnym okresie został założony cmentarz w Borowej. Występują na nim liczne zabytkowe nagrobki, powstałe przed ponad stu laty, należące do rodzin Kwiatkowskich i Brandtów. W jego najstarszej części znajduje się kaplica grobowa rodziny Łubkowskich z 1850 roku. W Czerminie pamiątką przeszłości jest murowana kaplica cmentarna najprawdopodobniej z 1864 r., choć można się spotkać z jeszcze starszymi datami, i wiekowe nagrobki. Znajdował się tam także wydzielony cmentarz wojenny, obecnie można zobaczyć tablicę upamiętniającą żołnierzy z terenu gminy walczących w obronie Ojczyzny.

Swoją długą historię ma też cmentarz w Chorzelowie, gdzie odnaleźć można nagrobki z końca XIX w. czy też w Padwi Narodowej, gdzie pochowany jest m.in. Franciszek Krempa, poseł do Sejmu Galicyjskiego, parlamentu austriackiego i Sejmu RP. Zobaczyć można pomnik z tablicami upamiętniającymi Ludwikę Uzar-Krysiak, osoby poległe podczas II wojny światowej i, jak mówi tradycja - powstańców z 1846 r, ale czy na pewno powstańców - to zagadka do rozwiązania dla historyków. Do końca drugiej wojny światowej była tu też wydzielona kwatera dla ewangelików.

bakr/wichz

źródło - Korso