Janina Saylhuber Jaroszowa
20-01-2013
Kilka dni temu obejrzałem na facebooku filmu z Przecławia z tamtejszym chórem. Zainteresowaniem obejrzałem film i nie było by w tym nic dziwnego gdyby  nie nazwa chóru. Wprawdzie śpiewająca młodzież pięknie wykonywała pieśni, a solista Łukasz Kawon przechodził samego siebie, ale nie to zaintrygowało mnie najwięcej. Najwięcej uderzyła mnie nazwa chóru, a zarazem sprawiła ogromną radość. Na końcu filmu w nazwie przeczytałem Chór Miejski MCK Przecław imienia Janiny Saylhuber.

Wydaje mi się, że niewiele osób w Przecławiu dzisiaj wie kim była Janina Saylhuber Jaroszowa i dlatego pragnę kilka słów jej poświęcić. Tym bardziej należy to uczynić, że przez 10-tki lat komunistycznego zakłamania była nie tylko zapomniana, ale oczerniana, a nawet wydalona z Przecławia za patriotyczne wychowywanie młodzieży. Janina Saylhuber pochodziła z Krakowa i była nauczycielką uczącą w latach okupacji niemieckiej w jakiejś poddębickiej wiosce. Kiedy na początku lat 40-tych minionego wieku Niemcy wysiedlali tereny prawostronnej Wisłoki pod budowę poligonu doświadczalnego broni V-1 i V-2 w Bliźnie, obozu koncentracyjnego w Pustkowie i innych obiektów wojskowych los wyrzucił nauczycielkę Janinę Saylhuber na przecławskim rynku. Zamieszkała z matką w Przecławiu, a swoje zauroczenie Przecławiem zawarła wkrótce w piosence znaną starym Przecławianom pod nazwą „Płynie Wisłoka w dal, fala za falą w ślad, gwiazdy nad Przecławiem, gwiazdy nad Przecławiem, księżyc w Wisłokę wpadł”.

Nie minęło więcej jak kilka miesięcy, a pobyt krakowskiej nauczycielki zaowocował wspaniałym romansem pomiędzy nią, a przecławską młodzieżą. Nie wiem jak ona tego dokonała, ale przecławska młodzież wprost oszalała za nią. W tych ciężkich okupacyjnych chwilach, tak trudnych dla młodzieży, spotkania u Sajerki, jak ją popularnie nazywano, były czymś w rodzaju oderwania się od smutnej rzeczywistości jaka ogarniała cały naród. Zamieszkała u Armatysów, a następnie w starej szkole u Wilhelma Lotza, gdzie miała dostęp do fortepianu. Z garnącej się do niej młodzieży zorganizowała chór i teatrzyk. Uczestników spotkań u Sajerki było wielu, bo na próby chóru zaczęli uczęszczać po pracy także dorośli ojcowie przychodzącej tam młodzieży. Należy tu wspomnieć, że śpiewali oni jeszcze przed wojną w chórze organisty Sokulskiego, a mając świetne głosy nie musieli się wiele uczyć. Uczestników spotkań u Sajerki było tak wielu, że mogła utworzyć chór na 4 głosy nie tylko mieszany, ale także męski. Była niezwykle energiczna i wymagająca do tego stopnia, że do perfekcji potrafiła zmuszać do wielokrotnych powtórzeń tych samych kwestii pieśni, aż osiągnęła właściwy rezultat. Zawsze po próbie chóru nie dawała się długo prosić i grała na fortepianie do tańca, a młodzież chętnie z tego korzystała ucząc się prawidłowych zachowań. Uczyła pieśni kościelnych, ale przede wszystkim patriotycznych. Wraz z kierownikiem szkoły Wilhelmem Lotzem, Stanisławem Sękiem i Stefanią Gubernat prowadziła tajne komplety nauczania młodzieży, co groziło nawet utratą życia. W tych ciężkich okupacyjnych chwilach młodzież wykorzystując wolne chwile od ciężkiej pracy garnęła się  do niej całym sercem. Posiadała dziwną moc bycia wodzirejem wspólnych zabaw, spacerów i tym podobnych rozrywek.

Kiedy jesienią 1944 roku wkroczyli Sowieci, Sajerka nie zaprzestała działalności i romans z przecławską młodzieżą trwał nadal. Po przesunięciu frontu w styczniu 1945 roku dalej na wschód przeniesiono próby chóru i teatrzyku do sali ludowej. Od tego momentu byłem jako młodszy wraz z Maksymilianem Wątróbskim członkiem owego chóru, teatrzyku i byliśmy Sajerką podobnie zauroczeni jak starsza młodzież. Do pieśni śpiewanych wcześniej doszły pieśni z Powstania Warszawskiego, oraz wiele innych tak kościelnych jak i świeckich, ale w większości patriotycznych.

Wydawać by się mogło, że po tzw. wyzwoleniu nastaną lepsze czasy i nastanie swoboda przekonań politycznych, a tym samym swobód w  wychowaniu patriotycznym młodzieży. Niestety nic takiego się nie stało. Okazało się nawet gorzej, bo należało się bać nie tylko okupantów, ale także własnych rodzimych propagatorów ówczesnego systemu komunistycznego. Nastąpiły szykany w postaci nie udzielania kluczy do Sali Ludowej, aby przeszkodzić w spotkaniach Sajerki z młodzieżą, a następnie całkowity zakaz uczestnictwa Sajerki w zajęciach w Domu Ludowym. Chciano młodzież w Domu Ludowym wychowywać w duchu komunistycznej propagandy, ale cóż z tego, kiedy nikt nie przychodził tego słuchać i sala świeciła pustkami. Zamiast na świetlicę do Domu Ludowego młodzież starym zwyczajem garnęła się do Sajerki przychodząc do niej, gdzie mając w domu fortepian dalej odbywały się spotkania i próby chóru.

Mieliśmy już doskonały repertuar pieśni patriotycznych, kościelnych i świeckich, których szczątki do dzisiejszego dnia pamiętam. W perfekcji doszliśmy do tego, że skutecznie konkurowaliśmy z mieleckim chórem „Melodia”. Śpiewaliśmy bardzo trudne pieśni z Powstania Warszawskiego na 4 głosy w chórze męskim. Te pieśni i wychowanie w duchu patriotycznym  były solą w oku komunistycznej propagandy. Sajerka była odważna i pomimo wezwań na UB w Mielcu i ostrzeżeń nie zaprzestała działalności. Pamiętam jak drżeliśmy o nią kiedy długo nie wracała z przesłuchań na UB. Doszło do tego, że odebrano jej chór i próby prowadził przyjeżdżający z Mielca prof. muzyki Sarama. Pamiętam jak pojechaliśmy z chórem na występ z okazji jakiejś uroczystości, gdzie było dużo zaproszonych gości. Miała chórem dyrygować Sajerka, ale została zamknięta przez UB w Mielcu. Postawiliśmy wówczas warunek, że zaśpiewamy jak dyrygować będzie Sajerka. Utworzyła się patowa sytuacja, uroczystość, zaproszeni goście i nieśpiewający chór. Konflikt zażegnał poseł Polskiego Stronnictwa Ludowego Burdzy, gdyż zadzwonił na UB i przedstawił sytuację. W trybie ekspresowym przywieziono Sajerkę i występ się odbył. Poseł Burdzy przedstawił po występie Sajerce ultimatum Urzędu Bezpieczeństwa, albo natychmiast opuści Przecław i wyjedzie, albo kryminał. Wiadomo czym to się mogło skończyć i Sajerka ze złamanym sercem opuściła Przecław. Miała zakaz nawet przyjeżdżania do Przecławia. Wyjechała początkowo do Krakowa, a następnie zamieszkała w Książnicach, gdzie w miejscowej szkole uczyła jako nauczycielka. Nie był to jednak koniec romansu Sajerki z przecławską młodzieżą. Młodzież kochała swoją Sajerkę, a miłość uwidaczniana była częstymi wizytami u Sajerki tak w Krakowie jak i Książnicach. Jeszcze nie tak dawno, przed swoją śmiercią, opowiadała mi o tych wizytach Henia Wątróbska.

Janina Saylhuber wyszła za mąż za Przecławianina Mariana Jarosza. Po przejściu na emeryturę zamieszkała w Mielcu, a do Przecławia wróciła na stale do Przecławia po śmierci, gdzie wraz z mężem została pochowana w Przecławiu. Odwiedzam ją czasem na cmentarzu i cieszy mnie, że pamięć o Sajerce trwa, co uwidacznia się po biało czerwonych barwach pozostawianych przez młodzież szkolną na jej grobie z okazji rocznic państwowych.

Kiedy w ubiegłym roku opowiedziałem dyrektor MCK w Przecławiu pani mgr. Monice Tomaszewskiej historię o Janinie Saylhuber i przecławskim chórze ta obiecała, że nazwie obecny chór imieniem Janiny Saylhuber. Jestem szczęśliwy, że to się właśnie dzieje.

Istnieje do dzisiejszego dnia pamiątka po tym chórze. Pamiątką jest Kronika Chóru wykonana przez jednego z uczestników chóru Kazimierza Jarosza. Są to powklejane zdjęcia i pięknie wykaligrafowane teksty przez Kazimierza znanego z perfekcyjnej roboty. Mam nadzieję, że poprzez publikację Kroniki i innych pamiątek utrwalana zostanie pamięć po niej i chórze. Należy się to także w tym celu, aby zmyć z jej imienia te wszystkie ekstrema, którymi przez lata komuny była oblewana i oczerniana, nie znajdując należnego miejsca wśród bohaterów Ziemi Przecławia. Marzy mi się, aby tacy ludzie, jak Janina Saylhuber, płk Aleksander Rusin, Wilhelm Lotz i wielu im podobnych upamiętnionych zostało na przecławskim rynku. Jesteśmy im to winni, gdyż to im zawdzięczamy, że cieszymy się dzisiaj wolnością.

Jeszcze kilka słów o żyjących i nie żyjących dzisiaj uczestnikach tego historycznego chóru. Do żyjących należą Kazimierz Jarosz, Janina Straburzyńska z domu Maglecka, Maksymilian Wątróbski mieszkający w Mielcu i ja. Do największych miłośników owego chóru zaliczam rodzeństwo Wątróbskich. Są to Bronisław, Henryka i Maksymilian. Tak umiłowali śpiewanie, że Bronek z Milkiem przez wiele lat śpiewali w mieleckim chórze Melodia, a następnie w Rzeszowiakach, a Bronek na próby przez wiele lat przyjeżdżał do Mielca z Przecławia. Jeszcze nie tak dawno wspomnienia o Sajerce wzbogacałem na spotkaniach z rodzeństwem Wątróbskich, Józefą Maglecką, Janiną Straburzyńską i Czesławem Bukowym. Niestety to już historia, gdyż większość z nich nie żyje. Składam gorące podziękowania tym wszystkim, którzy wzbogacili moją wiedzę o Sajerce i młodzieży tamtych lat poprzez zdjęcia i wspólne wspomnienia. Zebrałem i posiadam wiele zdjęć z tamtego okresu, które chętnie wspominając oglądam.

Teofil Lenartowicz

---

112 lat temu
20-09-2010
Czy Przecław uczestniczył w finansowaniu budowy gimnazjum w Mielcu?

Na tak zadane pytanie odpowiadam twierdząco. Wynika to z treści odzyskanych niedawno starych protokółów Rady Gminnej Przecławia z lat 1895-1935. Sporą teczkę tych protokółów przekazał Gminie Przecław zmarły kilka dni temu Bronisław Wątróbski, a ja dzięki uprzejmości burmistrza Przecławia Ryszarda Wolanina uzyskałem do nich dostęp. Jak wynika z treści jednego z nich, Przecław 112 lat temu uczestniczył w finansowaniu budowy gimnazjum w Mielcu. Poniżej zamieszczam ciekawy w treści tekst uchwały Rady Gminnej Przecławia z dnia 21 marca 1898 roku. Dla przejrzystości czytania dokonałem lekkich zmian w interpunkcji.

 Protokół
 Posiedzenia Rady Gminnej w Przecławiu z dnia 21 marca 1898 roku.
 Obecni:
Przewodniczący gminy Józef Ozimek. Radni Izrael Binensztal, Adam Sadowski, Józef Kopacz, Władysław Puszczowski, Antoni Wyczółek, Walenty Kopacz, Michał Wątróbski, Cham Szpilman i Jan Zacharski.
Po przeprowadzonej dyskusji nad sprawą przyczynienia się do kosztów budowy gmachu gimnazjalnego w Mielcu Rada gminna uważa, że jeżeli będzie gimnazjum w Mielcu, ułatwia to bardzo dostanie się dzieciom włościańskim, a tym samym przyniesie znaczne korzyści ludności włościańskiej, która teraz dzieci swoje daleko wozić musi, co jest z większymi kosztami połączone. Uznajemy przeto potrzebę starania się o gimnazjum w Mielcu tym więcej, że gimnazjum to ma być fundacją uczczenia 50-lecia jubileuszu panowania Najjaśniejszego Pana i ma nosić nazwę Gimnazjum wyższe imienia Cesarza Franciszka Józefa I.

Rada gminna poczuwa się do obowiązku dorzucenia swojej cegiełki do kosztów budowy i wyrażenia w ten sposób swych uczuć dla najmiłościwiej panującego nam monarchy i w tym celu znajdując się w prawnym komplecie uchwala:

1. W razie ustanowienia gimnazjum w Mielcu, Rada gminna rozwiązuje miejscową Kasę pożyczkową gminną i z kapitału obrotowego wynoszącego 1420,43 zł przeznacza 7%, to jest kwotę 100 zł jako datek dobrowolny na koszta budowy gimnazjum w Mielcu do rąk Wydziału powiatowego spłacić się mający. Z resztą kapitału zakłada na nowo Kasę pożyczkową gminną.
2. Spłata powyżej wymienionej kwoty ma nastąpić po zawiadomieniu Wydziału rady powiatowej, że co do ustanowienia gimnazjum w Mielcu zapadła już prawomocna decyzja Zarządu.
Powyższe wnioski uchwalono. Na tym posiedzenie zamknięto, protokół ukończono i podpisano, z tym dołożeniem się Rada gminna postanawia znieść wpłacenie od ustanowionego długu na Straż ogniową kwoty 140 zł, gdyż to uznaje za uciążliwe. Na tym posiedzenie zakończono i podpisano.

Radni Przewodniczący
Podpisy radnych Ozimek
Pisarz
Józef Kopacz

Nasuwa się pytanie, czy zapadła wówczas decyzja Zarządu Powiatowego w Mielcu odnośnie budowy gimnazjum i czy pieniądze z kasy gminnej Przecławia zostały przekazane na rzecz budowy?
 

Teofil Lenartowicz