Jesienna zaduma
25-10-2009
Na naszych terenach jeszcze do końca XVIII wieku zmarłych chowano na
cmentarzach, które otaczały kościoły parafialne. W latach osiemdziesiątych XVIII
wieku wyszły zarządzenia administracji austriackiej, które nakazywały zbiorowe
miejsca pochówku umieszczać w dogodnych miejscach, oddalonych od zabudowań
mieszkalnych.
Było to całkowite novum, gdyż do tego czasu poza terenem zabudowanym umieszczano
cmentarze epidemiologiczne. W terenach wiejskich egzekwowanie tych nakazów szło
opornie, ale w końcu się przyjęły i od początku XIX wieku miejscami pochówku
stały się cmentarze lokalizowane już kilkaset metrów od kościołów. Tak jest
chociażby w Padwi Narodowej, Przecławiu, Książnicach czy Czerminie.
Obecnie na terenie powiatu mieleckiego (wyłączając Mielec) znajdują się-34
katolickie cmentarze parafialne, (przy czym w Książnicach i Radomyślu Wielkim są
one złożone z dwóch odrębnych części: starszej i nowszej). Można odnaleźć także
pozostałości cmentarzy cholerycznych np. w Wadowicach Górnych, Izbiskach -
Zapolu, Żarówce, ewangelickich w Sarnowie, Czerminie i Bożej Woli, a także
żydowskich w Mielcu i Radomyślu Wielkim oraz osobno usytuowane cmentarze wojenne
w Dąbiu, gdzie w 3 mogiłach masowych i 10 pojedynczych pochowano ok. 160
żołnierzy armii rosyjskiej i austriackiej poległych podczas walk toczących się w
tych okolicach w latach 1914-15; i w Tuszymie -Białym Borze, który jest miejscem
wtórnego pochówku stu kilkudziesięciu żołnierzy.
Najstarsze, do dziś istniejące miejsca pochówku w parafiach pochodzą z I połowy
XIX wieku. Jeden z najstarszych cmentarzy może znajdować się w Przecławiu.
Został założony prawdopodobnie w drugiej dekadzie XIX wieku. Pochowano na nim
wielu zasłużonych dla miejscowości ludzi, m.in. Wiktora Władysława Puszcyńskiego,
Adama Sadowskiego, prof. Alfreda Langera, Franciszka Kuhna. Uwagę zwracają
pomniki nagrobne z prze łomu XIX i XX wieku np. ks. Benedykta Konrada. Innym
ciekawym przykładem rzeźby nagrobnej jest ceramiczny anioł na grobie Rozalii
Królickiej.
Cmentarz parafialny w Książnicach powstał najprawdopodobniej między 1846 a 1849
- znajdują się na nim pomniki nagrobne z II połowy XIX w. i pocz. XX w., m.in.
upamiętniające proboszczów Książnic - ks. Romualda Płonko i ks. Józefa
Michalika. Zwracają uwagę nagrobki Tekli Kopcieńskiej oraz Jana i Magdaleny
Gołąb. Kaplicę grobową, obecnie zamkniętą, zbudował w roku 1882 właściciel dóbr
w Podleszanach, Henryk G. hrabia Breza. Spoczął w niej zarówno fundator, jak i
jego rodzina.
Na pewno ponad półtorawiekową historię ma stara część cmentarza w Radomyślu
Wielkim, znajdującego się przy ul. Wałowej. Stoi na nim murowana kaplica św.
Stanisława z 1852 r. fundacji Piotra i Tekli Kostórkiewiczów. W krypcie kaplicy
przygotowano miejsce na trumny rodziny fundatora, której epitafium umieszczono
we wnętrzu. Wokół kaplicy stoją stare pomniki nagrobne, a w alei okazałe
grobowce. Kilka z nich odznacza się bogactwem formy i szlachetną dekoracją. Na
uwagę zasługują też żeliwne krzyże. Na cmentarzu znajduje się mogiła Walentego
Trojnackiego - powstańca z 1863 r. W nowszej, drugiej części cmentarza znajduje
się kwatera wojskowa, w której pochowani są m. innymi żołnierze polscy polegli w
walce z Niemcami w 1939 r. Z kolei zbiorową mogiłę ośmiu polskich żołnierzy z GO
„Boruta", którzy polegli 8 września 1939 r., można odnaleźć na cmentarzu w
Zgórsku.
W podobnym okresie został założony cmentarz w Borowej. Występują na nim liczne
zabytkowe nagrobki, powstałe przed ponad stu laty, należące do rodzin
Kwiatkowskich i Brandtów. W jego najstarszej części znajduje się kaplica grobowa
rodziny Łubkowskich z 1850 roku. W Czerminie pamiątką przeszłości jest murowana
kaplica cmentarna najprawdopodobniej z 1864 r., choć można się spotkać z jeszcze
starszymi datami, i wiekowe nagrobki. Znajdował się tam także wydzielony
cmentarz wojenny, obecnie można zobaczyć tablicę upamiętniającą żołnierzy z
terenu gminy walczących w obronie Ojczyzny.
Swoją długą historię ma też cmentarz w Chorzelowie, gdzie odnaleźć można
nagrobki z końca XIX w. czy też w Padwi Narodowej, gdzie pochowany jest m.in.
Franciszek Krempa, poseł do Sejmu Galicyjskiego, parlamentu austriackiego i
Sejmu RP.
Zobaczyć można pomnik z tablicami upamiętniającymi Ludwikę Uzar-Krysiak, osoby
poległe podczas II wojny światowej i, jak mówi tradycja - powstańców z 1846 r,
ale czy na pewno powstańców – to zagadka do rozwiązania dla historyków. Do końca
drugiej wojny światowej była tu też wydzielona kwatera dla ewangelików.
bakr
|