Profesor Feliks Kiryk opowiadał o początkach Mielca i jego założycielach

Nawiasem mówiąc, 500. rocznicę założenia miasta uroczyście obchodzono w 1957 r. na fali popaździernikowej odwilży. Może pan profesor ostatecznie rozstrzygnie ten dylemat? - zapytał na początek dyr. Skrzypczak. Profesor odpowiedział, że najpierw będzie mówił o początkach Mielca w kontekście urbanizacji Małopolski. Polska zurbanizowała się od XIII do mniej więcej końca XVI stulecia. Proces powstawania miast w Polsce był późniejszy niż to było na zachodzie, ale wyraźnie przyspieszył w wiekach XIII-XV. Do XIII wieku miasta oczywiście istniały, lecz miały inny wygląd i funkcję. Miasta nowoczesne, kształtem ustrojowym i gospodarczym nawiązujące do Europy, zaczęły powstawać w wieku XIII jako miasta lokowane, tzn. zakładane na prawie niemieckim, tam gdzie mogły one istnieć jako centra gospodarcze, ludnościowe i kulturowe. Proces ten był wcześniejszy w Małopolsce, gdzie procesy urbanizacyjne nasiliły się za panowania Leszka Białego, o czym świadczy przykład Krakowa, Sandomierza, Sącza. Generalnie lokacje były o wiele częściej przeprowadzane na lewym brzegu Wisły, część prawobrzeżna, w tym teren nad dolną Wisłoką był dużo później zaludniany.

–„ Nieliczni wiedzą, że to Wola Mielecka, a nie jak sądzono Mielec jest starsza. To Wola powstała pierwsza. Wszystko to odbywało się na zasadzie tak zwanej wolnizny, czyli zwolnienia od podatków. To było opłacalne. Miasto Mielec powstało później” – wyjaśniał zgromadzonym historyk.
Przechodząc do kwestii związanych z lokacją Mielca, wspomniał profesor o poszukiwaniach dokumentów, które by pozwoliły precyzyjnie datować początki miasta. Podczas prac związanych z pisaniem monografii „Mielec. Dzieje miasta i regionu" natknęliśmy się na skażoną kopię, Hora mówiła o zezwoleniu królewskim na lokację w roku 1452, ale ta data wydawała mi się niemożliwa do przyjęcia, ponieważ wiadomo było, że Jan z Mielca otrzymał owo zezwolenie podczas sejmu w Piotrkowie, który miał miejsce kilka lat później. W końcu poszukiwania zostały uwieńczone powodzeniem, udało się Mirosławowi Maciądze znaleźć na Wawelu kopię aktu lokacyjnego i ustaliliśmy, że ów akt został wydany 17 marca 1457 r. Niestety, oryginał się nie zachował - opowiadał profesor. Dokument zezwalał Janowi z Mielca na założenie miasta w swoich dobrach koło wsi Mielec. Co ciekawe, w dokumencie tym mówiło się o nazwie Nowy Targ która, jak się okazało, nie przyjęła się, co może i dobrze, bo przecież już jeden Nowy Targ mamy.

Do nazwy Mielec wrócono w 1470 roku, kiedy to synowie Jana: Jan i Bernardyn, wydają dokument, tzw. kontrakt, który mówi o szczegółach, w oparciu o które miasto jest lokowane, czyli wprowadzają w życie, to czego ich ojciec Jan nie zdołał przeprowadzić, ponieważ zmarł jeszcze przed rokiem 1462. Dokument ten daje uprawnienia handlowe powstającemu miastu: w soboty targ oraz dwa jarmarki: na święto św. Trójcy i św. Mateusza. Opowiadał jeszcze dalej profesor o kolejnych pokoleniach Mieleckich, którzy rozbudowywali miasto i zaznaczyli się na kartach historii Polski. Na zakończenie powrócił zaś do pytania postanowionego na początku wykładu: Ja byłbym za datą 1457 r., bo przecież Jan z Mielca całe to przedsięwzięcie zaplanował, doszedł do przekonania, że włość mielecka potrzebuje centrum wymiany towarowej, potem „wychodził" zgodę królewską, a że umarł wcześniej, więc potem zrealizowały to jego dzieci. Tak więc jestem za datą wcześniejszą, choć faktycznie agendy miejskie są 13 lat późniejsze - podsumował.

Po prelekcji profesor został nagrodzony za ogrom przekazanej wiedzy owacjami słuchaczy i bukietem róż.